Universiteit Leiden
Auteur(s): Afshin Ellian, Paul Cliteur, Gelijn Molier en Michael Klos
In dit verkennend theoretisch rapport onderzoeken wij de begrippen open samenleving en gesloten gemeenschappen. Allereerst tonen we aan dat het begrip open samenleving in contrast met de gesloten samenleving is geconstrueerd. Dat is de verdienste van de Oostenrijks-Britse wetenschapsfilosoof Karl Popper. Door hem kreeg het begrip ‘open samenleving’ een centrale plaats in de politieke en juridische debatten en analyses. De open samenleving is tot stand gekomen doordat men ooit een einde maakte aan de overheersende tribale samenlevingsvorm die in religieuze, mythische, magische, natuurlijke of andere overtuigingen dan wel sentimenten was gefundeerd. Door deze transitie kwam de kenmerkende politieke ruimte van de moderne democratie, met haar eigen specifieke rechtsorde (de rechtsstaat), tot stand.
De open samenleving is intrinsiek gerelateerd aan de uitgangspunten van de democratie. Vrijheid en gelijkheid zijn onvermijdelijke en fundamentele beginselen van een open samenleving. Een open samenleving is een democratische samenleving waarin de sociale cohesie en de onderlinge solidariteit worden gevormd op basis van wederkerigheid voorbij religieuze of etnische afbakeningen. Wederkerigheid en solidariteit zijn broze begrippen. De moderne democratie kent natuurlijk een andere inrichting dan de antieke vormen van de democratie: de plaats van de macht in de moderne democratie is symbolisch leeg.