Wat is een publieke taak?
Een maatschappelijk belang wordt pas een publieke taak, als de markt of samenleving die taak zelf niet goed kan organiseren. Dat is de opvatting van het huidige kabinet en de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). Als een taak een publieke taak blijkt te zijn, zijn er verschillende manieren om die taak uit te voeren: binnen de bestaande structuur van een ministerie, of in een nieuw dienstonderdeel, agentschap of een zelfstandigere organisatie.
Van maatschappelijk naar publiek belang
In het rapport “Het borgen van publiek belang” geeft de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) een aantal mogelijkheden weer om publieke taken te organiseren. In de regeringsreactie onderschrijft het kabinet de opvatting van de WRR dat de overheid zich maatschappelijke belangen pas dan hoeft aan te trekken, wanneer de markt of de samenleving daarin niet op een bevredigende wijze zelf voorzien.
Maatschappelijke belangen worden dan publieke belangen. De overheid draagt daarbij eindverantwoordelijkheid. Het kabinet geeft in zijn reactie aan dat bij ieder publiek belang wordt bekeken hoe dit het beste kan worden georganiseerd: welke vorm van uitvoering in een gegeven situatie de belangen het beste waarborgt. Soms kan een dergelijk belang aan de markt worden toevertrouwd en borgt de overheid het publieke belang door het stellen van eisen in wetgeving.
In andere gevallen wordt besloten dat de overheid de taak zelf gaat uitvoeren. Dan wordt eerst bekeken of de taak tot het pakket van de lokale overheden behoort. Wanneer dat niet zo is, wordt het publieke belang een taak van de rijksoverheid.
Vervolgens is de hoofdregel dat taken onder volledige ministeriële verantwoordelijkheid worden uitgevoerd. De Staten-Generaal kan de minister dan aanspreken op de invulling van de taak. Deze hoofdregel betekent dat voor taken in de sfeer van beleid en advies, uitvoering, handhaving, toezicht en bedrijfsvoering altijd eerst wordt gekeken of de (nieuwe) taak in een bestaand dienstonderdeel van een ministerie kan worden ondergebracht. Als dit niet mogelijk of wenselijk is, kan het ministerie kan de taak onderbrengen in een nieuw dienstonderdeel of in een agentschap.
Soms is het noodzakelijk dat een organisatie een zekere onafhankelijkheid heeft bij het geven van een oordeel of advies. Voorbeelden zijn de oordelen van de rijksinspecties en de onafhankelijke advisering over beleid door planbureaus. Ook aan deze wens kan vaak worden voldaan met een organisatievorm binnen het ministerie.