Dit is hoofdstuk 2 van de Leidraad Toekomstgericht Beleid. In dit hoofdstuk wordt dieper ingegaan op de Generatiescan. Deze helpt je om laagdrempelig, snel en vroegtijdig te checken of beleid belangrijke langetermijneffecten heeft. Hierdoor weet je of het van belang is om toekomstige generaties te betrekken bij je beleidsontwikkeling, bijvoorbeeld met de Toekomst aan Tafel-aanpak (hoofdstuk 4), of dat het aan te raden is om een diepgaandere analyse te doen, zoals met de Generatietoets (hoofdstuk 3).
De Generatiescan is zeker nuttig bij de wat grotere beleidsvoorstellen, bij nieuwe wetten of inhoudelijke aanpassingen van bestaand beleid. De scan volgt de vijf hoofdvragen van het Beleidskompas. Per vraag is een aantal hulpvragen opgenomen om het langetermijnperspectief systematisch mee te nemen.
Bij de probleemanalyse is het belangrijk om niet alleen naar het hier en nu te kijken, maar ook naar de toekomst. Dit doe je door bij de deelvragen uit het Beleidskompas de volgende hulpvragen te stellen:
- Bij de deelvraag 'Wat is de omvang van het probleem?' stel je de vraag:
- 'Wordt het probleem in de toekomst groter of juist kleiner?'
- Bij de deelvraag 'Wie wordt door het probleem geraakt en op welke manier?' stel je de vraag:
- 'Raakt het probleem bepaalde generaties (jongeren, werkenden, ouderen) harder dan andere?'
- Bij de deelvraag 'Wat zijn de gevolgen als de overheid niets doet (nuloptie)?' stel je de vraag:
- 'Zorgt de huidige situatie (niets doen) voor kosten, nadelen of onomkeerbare gevolgen in de toekomst?' Denk bijvoorbeeld aan een milieuschuld die we doorschuiven of een verouderd systeem dat toekomstige keuzes beperkt.
Een goed beleidsdoel kijkt verder dan de komende jaren. Koppel de oplossing aan de duur van het probleem en de lange of zeer lange termijn. Dit doe je door bij deelvragen over de strategische doelen van het beleid en de specifieke beleidsdoelen steeds de volgende vragen te stellen:
- 'Verschillen de doelen voor de ene generatie ten opzichte van de doelen van de andere generatie?'
- 'Loopt de periode waarbinnen het probleem zich voordoet gelijk op met de periode waarin het doel moet worden bereikt?'
Verken beleidsopties die flexibel en robuust zijn, zodat ze ook in een onzekere toekomst goed werken. Dit doe je door bij de deelvragen uit het Beleidskompas de volgende hulpvragen te stellen:
- Bij de deelvraag 'Welke beleidsaanpak sluit het beste aan bij het probleem en de beleidsdoelen, en waarom?' stel je de vragen:
- 'Is de beleidsaanpak flexibel genoeg om in te spelen op toekomstige ontwikkelingen en trends?'
- 'Welke kansen of risico's bieden toekomstige ontwikkelingen voor het oplossen van het probleem?'
- Bij de deelvraag 'Wat zijn de (budgettaire) kaders waar je rekening mee moet houden?' stel je de vraag:
- 'Welke principes voor de verdeling van kosten en baten tussen generaties passen we toe, en waarom?'
Zowel voor nu als voor de toekomst is het belangrijk om de gevolgen van de beleidsopties voor mensen, maatschappij en milieu in beeld te krijgen. De Gevolgenscan is daar een handig instrument voor. Ook helpt het om bij de deelvragen uit het Beleidskompas de volgende hulpvragen te stellen:
- Bij de deelvraag 'Wat zijn de mogelijke gevolgen van de beleidsopties voor de mens, maatschappij en milieu?' stel je de vragen:
- 'Leidt een optie tot effecten die we later niet meer kunnen terugdraaien (onomkeerbare gevolgen)?' Denk bijvoorbeeld aan verlies van biodiversiteit of het bouwen op een unieke locatie.
- 'Zijn er hoge kosten of juist grote voordelen (baten) die pas in de toekomst zichtbaar worden?'
- Bij de deelvraag 'Wat zijn de mogelijke gevolgen van de beleidsopties voor toekomstige generaties (gevolgen later)?' stel je de vragen:
- 'Hoe pakt het voorstel uit voor verschillende generaties?'
- 'Worden bepaalde leeftijdsgroepen, nu of in de toekomst, specifiek benadeeld of bevoordeeld?'
- 'Beperkt het voorstel de keuzes van toekomstige generaties?'
Aanbeveling
Als uit de toepassing van de Generatiescan blijkt dat het beleid significante langetermijngevolgen of intergenerationele effecten heeft, is het sterk aan te raden om de Generatietoets toe te passen voor een diepgaandere analyse (hoofdstuk 3) of de Toekomst aan Tafel-methodiek te gebruiken (hoofdstuk 4).
